آیا وقت آن نرسیده که با واژه‌پردازها خداحافظی کنیم؟

[somayeh.s]

قسمت اول

 

در دنیای امروزی که اطلاعات، حرف اول را می‌زند، نیاز به یک سیستم حروف‌چینی قوی و مطمئن برای انتقال این اطلاعات، بیش از پیش احساس می‌شود. سیستمی که اصول صحیح حروف‌چینی را تا حدودی رعایت کند و به کاربر این امکان را بدهد که نوشته‌‌های خود را به بهترین شکل ممکن و با کیفیت بالا حروف‌چینی کند. برای رسیدن به این هدف، اکثر کاربران، به خصوص کاربران ایرانی، به سراغ نرم‌افزارهای واژه‌پردازی مانند مایکروسافت ورد می‌روند. نرم‌افزاری که شاید برای حروف‌چینی نوشته‌های کوتاه، گزینه‌ای مناسب باشد؛ اما به هیچ وجه، در نوشته‌های بلند، انتظارات یک حروف‌چین حرفه‌ای را برآورده نمی‌کند؛ لذا جهت حروف‌چینی یک نوشته بلند که حاوی تعداد زیادی شکل، جدول، بخش‌، فرمول ریاضی و… باشد، بدون شک، لاتک هم می‌تواند یک انتخاب برای این کار به حساب بیاید.

لاتک چیست؟

برای جواب دادن به این سوال، ابتدا باید با تِک آشنا شویم. در سال ۱۹۷۸ میلادی، دانلد کانوث (Donald Knuth) که یکی از برجسته‌ترین استادان علوم کامپیوتر در دانشگاه استنفورد آمریکاست، هنگام بازبینی نسخه‌ پیش از چاپ جلد دوم کتاب مشهورش به نام «هنر برنامه‌نویسی کامپیوتر»، از کیفیت بسیار پایین حروف‌چینی آن شوکه شد. به همین خاطر تصمیم گرفت که خود یک سیستم حروف‌چینی ابداع کند که برای حروف‌چینی متن‌های علمی، به خصوص متن‌هایی که دارای فرمول‌های ریاضی است، کیفیت بالایی داشته باشد. این سیستم، تِک (TeX) نام گرفت.

 

 

او ابتدا فکر می‌کرد که این کار، ۶ ماه طول می‌کشد؛ اما چون قصد داشت که هنگام ساخت، بسیاری از جنبه‌های مربوط به حروف‌چینی حرفه‌ای مانند چینش حروف در صفحه، الگوریتم‌های شکستن خط، فاصله بین حروف و فرمول‌های ریاضی، قالب‌بندی صفحات، نحوه اضافه کردن پانویس، شکل و جدول و… را در نظر بگیرد، ساخت این سیستم حروف‌چینی، ۱۰ سال به طول انجامید. صرف این مقدار زمان، ارزشش را داشت؛ چون سیستمی به وجود آمد که نوشته‌های مختلف را با کیفیت بسیار بالایی، حروف‌چینی می‌کرد؛ اما این کیفیت حیرت‌آور، هزینه‌ای هم داشت و آن، پیچیدگی کار با این سیستم بود. به همین خاطر، در سال ۱۹۸۵، ریاضی‌دانی به نام لسلی لامپرت (Leslie Lamport)، مجموعه‌ای از ماکروها را ایجاد کرد که به کاربر اجازه می‌داد به آسانی با تِک ارتباط برقرار کرده و با آن کار کند. او ۲ حرف اول نام خانوادگی خود یعنی LA را به TeX اضافه کرد و نام آن ‌را LaTeX گذاشت.

 

 

 

لاتک، به سرعت جای خود را در بین جامعه دانشگاهی باز کرد و بسته‌های متنوعی برای اضافه کردن امکانات جدید به آن نوشته شد؛ به طوری که امروزه به طور گسترده‌ای برای حروف‌چینی نوشته‌های علمی و پژوهشی از آن استفاده می‌شود. تعداد این بسته‌ها در زمان نوشتن این پست، بیش از ۴۵۰۰ بسته است که توسط بیش از ۲۱۰۰ نفر از سراسر دنیا نوشته شده است.

یکی از نکات جالب در مورد طراحی سیستم تِک این است که کانوث به حدی به بی‌نقص بودن کارش اطمینان داشت که برای کسانی که اشکالی در تِک پیدا و آن ‌را گزارش بدهند، جایزه‌ای ۲٫۵۶ دلاری تعیین کرد که به صورت چک، به فرد تعلق می‌گرفت. این جایزه، هر سال دو برابر شده و در حال حاضر، مبلغ آن، ۳۲۷٫۶۸ دلار! است. البته این دست‌ و دل‌بازی کانوث، باعث فقیر شدن او نشده است؛ چون از یک طرف، تعداد بسیار کمی باگ گزارش شده است و از طرف دیگر، کسانی که برنده این جایزه‌ها می‌شوند، به جای نقد کردن چک‌ها، آن‌ها را قاب گرفته و با افتخار روی دیوار اتاق‌شان نصب می‌کنند تا نشان دهند باگی را در تِک کشف کرده‌اند.

نماد تک و لاتک

در بین کاربران تک و لاتک، نقاشی زیر به عنوان نماد تک و لاتک معروف شده است. این نقاشی، به وسیله هنرمند مشهوری به نام دون بیبی (Duane Bibby) برای استفاده در مثال‌های کتاب راهنمای تک دانلد کانوث، کتاب راهنمای لاتک لسلی لامپرت و دیگر کتاب‌های مرتبط با تک و لاتک کشیده شده است. به همین خاطر، این نماد زیبا، امروزه زینت‌بخش پوستر کنفرانس‌های مرتبط با تک و لاتک، تی‌شرت‌ها و لیوان‌های قهوه‌خوری تبلیغاتی هستند.

 

در قسمت‌های بعدی این مقاله، مقایسه‌ای بین سیستم حروف‌چینی لاتک و واژه‌پردازها انجام می‌دهیم. سپس بسته‌ حروف‌چینی فارسی زی‌پرشین را معرفی کرده و نگاهی به چند نمونه از خروجی‌های آن خواهیم انداخت. پس با «پانویس» همراه باشید.

 

منبع

 

[somayeh.s]

قسمت دوم

در قسمت اول این مقاله، با تِک و لاتک آشنا شدیم. در این قسمت، مقایسه‌ای بین سیستم حروف‌چینی لاتک و واژه‌پردازها، به ویژه واژه‌پرداز مایکروسافت ورد انجام می‌دهیم.

مزایای لاتک

در یک واژه‌پرداز، همان‌طور که متن خود را وارد می‌کنید، برنامه، بلافاصله متن شما را در صفحه قرار می‌دهد. به عبارت دیگر، هر آنچه که روی صفحه می‌بینید، همان است که آخر کار می‌گیرید. به این خاصیت واژه‌پردازها اصطلاحاً ‎‎WYSIWYG‎ می‌گویند که مخفف What ‎Y‎ou ‎S‎ee ‎I‎s ‎W‎hat ‎Y‎ou ‎G‎et است. این خاصیت، شاید در نگاه اول، مفید به نظر برسد؛ اما در حقیقت این طور نیست. یک کاربر واژه‌پرداز، هنگام وارد کردن متن خود، به جای فکر کردن به محتوای نوشته خود، مدام نگران ظاهر نوشته‌ خود است و به این فکر می‌کند که آیا ظاهر فعلی نوشته‌اش مناسب است یا خیر؛ اما در مقابل، در لاتک، کاربر در یک پنجره، متن خود را وارد می‌کند و در یک پنجره‌ دیگر، خروجی خود را می‌بیند. به عبارت دیگر، محتوا و ظاهر نوشته، از هم جدا هستند. بنابراین، کاربر لاتک، فقط روی محتوای نوشته‌ خود تمرکز می‌کند و ساخت خروجی آن‌ را به لاتک می‌سپارد.
به عنوان مثال، یک کاربر متوسط واژه‌پرداز ورد برای شروع یک بخش جدید، معمولاً دو بار کلید اینتر را برای ایجاد مقداری فاصله عمودی می‌زند؛ عبارت مثلاً ‎ ۲.۱ مقدمه را وارد می‌کند؛ سپس آن‌ را انتخاب می‌کند؛ اندازه فونتش را بزرگ‌تر می‌کند؛ نوع فونتش را تغییر می‌دهد و در آخر، دو بار دیگر، کلید اینتر را می‌زند. اما یک کاربر معمولی لاتک، فقط نیاز دارد که دستور

\section{مقدمه‎}

را وارد کند؛ چون لاتک، خودش مفهوم این دستور را می‌داند و همه کارهای گفته شده را به طور خودکار انجام می‌دهد. پس، یک کاربر واژه‌پرداز، همان هنگام وارد کردن متن، آن‌ را شکل‌دهی هم می‌کند. در حالی‌ که کاربر لاتک، فقط متن را وارد می‌کند و بقیه کار را به لاتک می‌سپار‎د.

 

در نگاه اول، ممکن است حروف‌چینی یک نوشته‌ ۱-۲ صفحه‌ای با یک واژه‌پرداز راحت‌تر از لاتک به نظر برسد؛ اما بدون شک، حروف‌چینی یک نوشته‌ی ۱۰ صفحه‌ای با یک واژه‌پرداز کار سختی خواهد بود؛ چون در یک نوشته‌ بلند، مدام باید مراقب مثلاً فاصله بین بخش‌ها و متن‌‌های قبل و بعد از آن‌ها باشید که در کل نوشته، یکسان باقی بماند. به علاوه، اگر در متن خود، قسمت‌هایی مانند «فهرست مطالب»، «فهرست اشکال»، «فهرست جداول»، «واژه‌نامه»، «نمایه»، «مراجع» و… هم داشته باشید، باید آن‌ها را به صورت دستی وارد کنید که وارد کردن و بروز کردن آن‌ها وقت زیادی می‌گیرد. در صورتی که در لاتک، همه این قسمت‌ها به طور کاملاً خودکار ایجاد می‌شوند.
البته نباید این نکته را هم از قلم انداخت که ورد نیز امکانات مشابهی برای ایجاد این قسمت‌ها دارد؛ اما یقیناً این اعمال در لاتک، راحت‌تر و سریع‌تر انجام می‌شود.
مساله مهم دیگر در مورد ورد این است که ورد بعضی مواقع، رفتاری غیرمنطقی و عجیب و غریب از خود نشان می‌دهد. به عنوان مثال، گاهی وقت‌ها پیش می‌آید که بخواهید شکلی را انتهای صفحه قرار بدهید؛ اما با وجود اینکه فضای کافی هم برای قرار دادن آن شکل وجود دارد، ورد اجازه‌ این کار را به شما نمی‌دهد یا مثلاً در سندی که پر از شکل و جدول است، بعد از اینکه همه چیز را مرتب و شکل‌ها و جدول‌ها را سر جای خود قرار می‌دهید، مجبور می‌شوید جمله‌ای را به جایی اضافه یا کم کنید. اما ناگهان متوجه می‌شوید که یکی از شکل‌ها بدون اجازه شما جای خود را عوض می‌کند و با جابجا شدن جای این شکل، می‌بینید که جای همه‌ شکل‌ها و جدول‌ها تا آخر سند، تغییر می‌کند و چاره‌ای ندارید جر اینکه دوباره جای همه‌ آن‌ها را مرتب کنید. در مقابل، در لاتک چون به طور منطقی و هوشمندانه‌ای نوشته و برنامه‌ریزی شده است، با این گونه مشکلات روبرو نمی‌شوید. در لاتک، با اینکه بسیاری از کارها به طور خودکار انجام می‌شود، می‌توانید روی تمام قسمت‌های سند خود از جمله محل قرار گرفتن شکل‌ها و جدول‌ها، کنترل کامل داشته باشید. به عبارت دیگر، چون در لاتک، شکل‌ها و جدول‌ها را با دستورات خاصی وارد می‌کنید، شکل‌ها و جدول‌ها همیشه همان جایی که شما دستور داده‌اید، می‌مانند.
مشکل دیگری که معمولاً در واژه‌پرداز ورد، هنگام کار با سندهای پر از شکل و جدول با آن مواجه می‌شوید، پیغام اتمام حافظه از جانب ورد است. در این حالت، برنامه قفل می‌کند و یا به جای فرمول‌ها، خطوط صلیبی‌شکل قرمز رنگی به نمایش در ‌می‌آیند. در این حالت، تنها راه‌حل این است که سند خود را به تکه‌های کوچک‌تر تقسیم کنید که این خود باعث می‌شود مجبور شوید بعضی از شماره‌گذاری‌هایی که در سند وجود دارند را به طور دستی انجام دهید.

در قسمت‌های بعدی، مزیت‌های دیگر لاتک نسبت به مایکروسافت ورد را بیان می‌کنیم.

[somayeh.s]

قسمت سوم

 

در قسمت اول و دوم این مقاله، با سیستم حروف‌چینی لاتک آشنا شدیم و بعضی از مزایای آن را ذکر کردم. در ادامه، با هم، بعضی دیگر از مزایای آن را می‌بینیم.

تغییر صفحه‌آرایی نوشته‌ها در لاتک، آسان‌تر است.

در قسمت دوم مقاله دیدیم که یک کاربر متوسط ورد برای ایجاد یک «بخش»، مراحل زیادی را دنبال می‌کند تا به نتیجه دلخواهش برسد. از طرفی اگر بعدها بخواهد مثلاً عنوان بخش‌ها را وسط‌چین کند یا شماره‌گذاری آن‌ها را بردارد، مجبور است که تمام سند را مرور کند و این تغییرات را یکی یکی روی بخش‌ها اعمال کند. اما یک کاربر لاتک، این کارها را می‌تواند تنها با تغییر دادن یک خط دستور در ابتدای سند خود انجام ‌دهد.

لاتک، بهترین خروجی ممکن را دارد.

همه افرادی که از لاتک برای حروف‌چینی نوشته‌های‌شان استفاده کرده‌اند، تایید می‌کنند که کیفیت خروجی‌های لاتک، بسیار بالاتر از خروجی‌های واژه‌پردازها است. لاتک حتی در نوشته‌های ساده هم می‌درخشد. کافی است خروجی لاتک را با خروجی مثلاً ورد مقایسه کنید و تفاوت را احساس کنید. به عنوان مثال، در خروجی نرم‌افزار ورد، بعضی از خط‌ها دارای تعداد کمی کلمه و بعضی دیگر دارای تعداد بیشتری کلمه هستند. علاوه بر این‌ها، اگر نوشته شما، دارای فرمول‌های ریاضی نیز باشد، درخشش لاتک، بیشتر خود را نشان می‌دهد. این درخشش به حدی است که حتی دانشنامه ویکی‌پدیا هم از لاتک برای حروف‌چینی روابط و فرمول‌های ریاضی در مقاله‌‌های خود استفاده می‌کند.

 

 

 

 

لاتک، اصول حروف‌چینی را می‌داند.

همان‌طور که در قسمت اول این مقاله گفته شد، دانلد کانوث هنگام ساختن تِک، بسیاری از قواعد و الگوریتم‌های حروف‌چینی را مدنظر قرار داد. الگوریتم‌هایی مانند الگوریتم‌های شکستن خطوط، چگونگی ایجاد شدن پاراگراف‌ها و همچنین اندازه و فاصله بین فرمول‌ها و روابط ریاضی به خوبی در این نرم‌افزار رعایت شده است. در نتیجه، هنگامی که با لاتک کار می‌کنید، می‌توانید مطمئن باشید که با یک حروف‌چین حرفه‌ای سر و کار دارید و خوانندگان به بهترین شکل ممکن، مفهوم نوشته‌ شما را درک می‌کنند.

ورودی لاتک، به صورت متنِ خالی (Plain Text) است.

این یعنی اینکه، یک سند لاتک، در هر ویرایشگر ساده‌ای حتی در ویرایشگر نوت‌پد ویندوز هم قابل باز شدن است. در نتیجه، این سند، روی هر کامپیوتری و با هر مشخصاتی، قابل خواندن است و اگر آن‌ را برای شخص دیگری بفرستید، می‌توانید مطمئن باشید که آن شخص نیز می‌تواند این سند را روی کامپیوتر خود مشاهده کند؛ اما نرم‌افزار ورد، سندها را با فرمت دودویی ذخیره می‌کند و این یعنی اینکه، این سندها شامل کاراکترهای کنترلی هستند. این کاراکترهای کنترلی، شامل خصوصیاتی مانند ضخیم کردن و خوابیده کردن کلمات هستند؛ در نتیجه، این سندها روی هر کامپیوتری قابل خواندن نیستند و اگر بخواهید یک سند ورد را برای فرد دیگری بفرستید، باید همراه آن، یک نسخه از نرم‌افزار ورد را هم برای آن فرد بفرستید. چون ممکن است آن فرد، هنوز از نسخه قدیمی‌تر ورد استفاده کند؛ بنابراین اگر با ورد کار کنید، باید هر چند وقت یک‌بار، نرم‌افزار خود را ارتقا دهید تا قادر باشید فایل‌هایی که برای شما فرستاده می‌شود را باز کرده و بخوانید. ذکر این نکته لازم است که آخرین باری که این مشکل ناسازگاری نسخه‌ها برای لاتک پیش آمد، سال ۱۹۹۵ بود. حسن دیگر متنِ خالی بودن، اسناد لاتک این است که کاربر، هنگام حروف‌چینی متن خود نیازی به استفاده از موس ندارد و بنابراین، سرعت عمل یک تایپیست حرفه‌ای را افزایش می‌دهد.

 

 

خروجی لاتک، می‌تواند هر چیزی باشد.

همان‌طور که قبلاً گفته شد، ورودی و خروجی لاتک از هم جدا هستند و این یعنی خروجی لاتک می‌تواند به صورت فرمت پی‌دی‌اف، ای‌پی‌اس و یا هر چیز دیگری باشد؛ البته امکان گرفتن خروجی پی‌دی‌اف به نسخه‌‌های ۲۰۱۰ و بالاتر نرم‌افزار ورد هم اضافه شده است؛ اما قطعاً ساخت خروجی پی‌دی‌اف در ورد به اندازه لاتک، دقیق نخواهد بود. به عنوان مثال، اگر‎‎‎‎ در ورد، جدول رسم کنید و بخواهید آن را به پی‌دی‌اف تبدیل کنید، متوجه می‌شوید که گاهی بعد از تبدیل، ساختار جدول‌ها کمی به هم می‌ریزد؛ به خصوص اگر جدول، به طور اصولی رسم نشده باشد، میزان به هم‌ریختگی بیشتر می‌شود؛ اما در لاتک، چون امکان گرفتن خروجی پی‌دی‌اف به صورت مستقیم وجود دارد، هیچ‌گونه به هم‌ریختگی‌ای به وجود نمی‌آید.

لاتک، سریع‌تر است.

همان‌طور که بالا گفته شد، لاتک از سیستم ذخیره‌سازی متنِ خالی استفاده می‌کند و این باعث می‌شود که لاتک، خیلی سریع‌تر از ورد عمل کند. به علاوه، حافظه و مقدار فضای کمتری را هم مصرف می‌کند. به عنوان مثال، مقدار فضایی که یک سند ورد اشغال می‌کند، به طور میانگین، ۱۰ برابر بیشتر از یک سند لاتک مشابه است.

لاتک، امن و پایدار است.

اسناد لاتک به دلیل ذخیره‌سازی به صورت متن خالی، هیچ‌گاه دچار خرابی نمی‌شوند؛ مگر اینکه دیسک سخت کامپیوتر، دچار مشکل شود. لاتک توسط میلیون‌ها نفر مورد استفاده قرار گرفته و بارها به وسیله برنامه‌نویسان خبره، مورد آزمایش قرار گرفته است؛ لذا می‌توانید مطمئن باشید اسنادی که در حال حاضر به خوبی اجرا می‌شوند، در ۵۰ سال آینده هم به خوبی اجرا شده و کار می‌کنند.

لاتک، انعطاف‌پذیر و قابل‌توسعه است.

با لاتک می‌توان هر نوع نوشته‌ای را حروف‌چینی کرد. حتی می‌توان با آن، رمان هم نوشت. امکانات لاتک از زمان تولدش تا به حال، روز به روز در حال افزایش بوده و این به خاطر بسته‌هایی است که توسط افراد مختلف برای آن نوشته شده است. به عبارت دیگر، برای هر کاری که می‌خواهید با لاتک انجام دهید، حتماً یک یا چند بسته برای این کار وجود دارد. به عنوان مثال، برای نوشتن معادله‌های شیمی می‌توانید از بسته‌ای به نام mhchem استفاده کنید. با لاتک حتی می‌توانید کارت ویزیت و یا جدول سودوکو طراحی و حل کنید و یا برای جعبه لایتنر خود، فلش‌کارت بسازید.

لاتک، آزاد، رایگان و متن‌باز است.

لاتک طبق مجوز مخصوص به خود یعنی LPPL منتشر می‌شود. طبق این مجوز، شما می‌توانید لاتک را به طور رایگان دریافت و در صورت نیاز، آن را تغییر و حتی دوباره آن را منتشر کنید.

 

 

لاتک، مستقل از سیستم عامل است.

لاتک برخلاف نرم‌افزارهای واژه‌پرداز که فقط با بعضی از سیستم‌عامل‌ها سازگار هستند، روی همه سیستم‌عامل‌های ویندوز، لینوکس و مکینتاش به خوبی کار می‌کند.

معایب لاتک

لاتک با همه مزایایی که دارد، معایبی نیز دارد که در زیر به برخی از آن‌ها اشاره می‌‌شود.

یادگیری لاتک، کمی مشکل است.

در یک واژه‌پرداز، کاربر پس از باز کردن پنجره نرم‌افزار می‌تواند بلافاصله شروع به وارد کردن متن خود کند و با استفاده از دکمه‌ها و گزینه‌های تعبیه شده در نرم‌افزار، سند خود را تا حدودی صفحه‌بندی کند؛ اما در لاتک، قبل از شروع به کار با لاتک، ابتدا باید تا حدی با ساختار اسناد لاتک آشنا شده و نحوه تولید خروجی و نیز دستورات اولیه و ساده آن‌ را یاد گرفته باشید که این کار ممکن است مقداری مشکل باشد.

انجام تغییرات عمده در ساختار سند، نیازمند دانش بالایی است.

لاتک با وجود اینکه چندین کلاس حرفه‌ای پیش‌فرض برای حروف‌چینی انواع متن‌ها دارد، ممکن است گاهی کاربر نیاز داشته باشد که تغییرات عمده‌ای در این کلاس‌ها انجام دهد و آن‌ها را مطابق میل خود، سفارشی کند. این کار، نیاز به دانش بالایی دارد و از عهده یک کاربر ساده، خارج است.

در قسمت بعد، با فارسی‌نویسی در لاتک آشنا می‌شویم.

[somayeh.s]

قسمت چهارم

 

در قسمت‌های دوم و سوم این مقاله، با بعضی از مزایای لاتک نسبت به ورد آشنا شدیم. شاید با دیدن این مزیت‌ها، این سوال به ذهن‌‌تان خطور کرده باشد که آیا می‌توان از این همه امکانات، برای حروف‌چینی متن‌های فارسی هم استفاده کرد. خوشبختانه، جواب مثبت است.

پیدایش زی‌پرشین

در ایران، از سال ۱۳۷۰ تاکنون، تلاش‌های زیادی توسط افراد و گروه‌های مختلف صورت گرفته است تا به رویای نوشتن فارسی با لاتک، جامه عمل بپوشانند. حاصل این تلاش‌ها، تولید نرم‌افزارهایی مانند ریاضی‌نگار، تک‌پارسی، فارسی‌تک و ایران‌تک بوده که هر کدام از آن‌ها ‎به‎‎ نوبه خود دارای معایبی مانند عدم پشتیبانی از یونیکد، عدم امکان استفاده از قلم‌های موجود بر روی کامپیوتر، عدم داشتن قابلیت بریدن و چسباندن متن، کیفیت پایین خروجی، عدم بروزرسانی و پشتیبانی فعال، داشتن باگ‌های متعدد و… بوده‌اند.

 

 

در سال ۱۳۸۶، مصطفی واحدی، دانشجوی وقت دکترای کامپیوتر در دانشگاه یوترِت هلند، تلاش‌هایی را به منظور حروف‌چینی فارسی در LaTeX2e شروع کرد و برای این کار، بسته‌ای به نام‎‎ فارسی‌زی‌تکFarsiXeTeX) ‎‎) نوشت. بعدها در بهار ۱۳۸۷، مهدی امیدعلی، استادیار وقت دانشگاه شاهد‎،‎ کار توسعه‌ این بسته را ادامه داد و همچنین، کار ترجمه‌ یک راهنمای فارسی برای لاتک‎‎ را نیز آغاز کر‎د‎.

در اواخر بهار ‎۱۳۸۷‎، وفا خلیقی، دانشجوی وقت دکترای ریاضی در دانشگاه مک‌کواری استرالیا، ماکروهای فارسی‌زی‌تک را مورد بازنویسی قرار داد و در اوایل تابستان ۱۳۸۷، آن‌ را به عنوان یک بسته و با نام ‎‎زی‌پرشین در شبکه جامع آرشیو تک (The Comprehensive TeX Archive ‎Network) که به اختصار، CTAN نوشته  می‌شود، منتشر کرد.‎‎ بعد از آن، پیشنهادهایی برای رفع باگ‌های زی‌پرشین ارایه شد و در نهایت، زی‌پرشین در ‎بیستمین سمینار جبر ایران در سال ۱۳۸۸، ‎رسماً به جامعه ریاضی ایران معرفی شد.‎‎

 

 

زی‌پرشین تاکنون بیش از ۱۰۰۰ بار مورد بازبینی و اصلاح قرار گرفته و به حالتی پایدار رسیده است. پس ‎ از انتشار زی‌پرشین، افراد دیگری نیز به‎ کمک این پروژه آمدند و گروه پارسی‌لاتک را تشکیل دادند و بیشتر از گذشته روی ساخت و پشتیبانی از ابزارهای حروف‌چینی فارسی با لاتک، متمرکز شدند. ‎‎

 

‎این گروه همچنین، سایت پارسی‌لاتک‎‎‎، ویکی پارسی‌لاتک‎‎‎ ‎ و تالار گفتگوی پارسی‌لاتک‎‎ را به منظور کمک به کاربران فارسی‌زبان در استفاده از زی‌پرشین و دیگر ابزارهای مرتبط با آن راه‌اندازی کردند. با راه‌اندازی این سایت‌ها، استفاده از زی‌پرشین بیشتر از قبل، گسترش پیدا کرد به طوری که تا لحظه نوشتن این پست، بیشتر از ۲۰۰۰۰ پرسش و پاسخ بین کاربران، رد و بدل شده است.

علاوه بر آن، تاکنون کارگاه‌های آموزشی مختلفی ‎توسط اعضای گروه برای معرفی زی‌پرشین در دانشگاه‌های مختلف برگزار شده است که از آن جمله می‌توان به کارگاه‌هایی در ۴۲ومین کنفرانس ریاضی ایران، هفتمین کنفرانس پردازش تصویر و بینایی ایران و ۲۲ومین سمینار جبر ایران اشاره کرد‎‎.‎‎‎
‎‎‎‎
‎نکته ‎‎قابل توجهی که نباید فراموش شود، این است که از آنجایی که زی‌پرشین، یک توزیع فارسی شده لاتک است، لذا مزیت‌هایی که در قسمت‌های دوم و سوم  بیان شد، در مورد زی‌پرشین نیز صادق است.

 

 

[somayeh.s]

راهنمای نصب

 

نصب لاتک و زی‌پرشین، مانند نصب نرم‌افزارهای معمولی نیست؛ یعنی در اینجا، یک فایل با پسوند exe وجود ندارد که با دو بار کلیک کردن روی آن، فرایند نصب شروع شود. لاتک و زی‌پرشین، فقط مجموعه‌ای از ماکروها هستند. بنابراین برای نصب لاتک و زی‌پرشین، باید نرم‌افزار دیگری نصب شود.

نصب لاتک

برای نصب لاتک، باید یک به‌اصطلاح توزیع تِک (Tex Distribution) را روی کامپیوتر خود نصب کنید. این توزیع تِک، شامل کلیه‌ ابزارهای لازم برای حروف‌چینی مانند قلم‌ها، بسته‌های مختلف، ویرایشگرها، نمایشگرها، موتورهای حروف‌چینی و… است. از معروف‌ترین توزیع‌های تک موجود، می‌توان به میک‌تک (MiKTeX) و تک‌لایو (TeX Live) اشاره کرد. توزیع میک‌تک، فقط روی سیستم‌عامل ویندوز نصب می‌شود؛ اما تک‌لایو به آسانی روی سیستم‌عامل‌های ویندوز و لینوکس نصب می‌شود. علاوه بر این، میک‌تک در نسخه‌های جدید خود با حروف‌چینی فارسی با زی‌پرشین مشکل دارد. بنابراین پیشنهاد می‌شود که از تک‌لایو استفاده کنید. تک‌لایو، یک نرم‌افزار آزاد است که توسط گروهی از علاقه‌مندان دنیای تِک و لاتک نگهداری شده و توسعه می‌یابد. این نرم‌افزار، هر روز بروزرسانی شده و در طی این بروزرسانی‌ها، باگ‌های احتمالی موجود در بسته‌های آن رفع و یا امکانات جدیدی به آن‌ها اضافه می‌شود.

 

 

نصب تک‌لایو

برای نصب تک‌لایو، به طور کلی، دو روش وجود دارد:

روش اول، روش نصب از طریق وصل بودن به اینترنت است. در این روش، ابتدا یک فایل زیپ‌شده چند مگابایتی را دانلود می‌کنید و سپس با اجرای آن، بقیه فایل‌های مورد نیاز دانلود می‌شود. عیب این روش، این است که در بیشتر اوقات، سرعت دانلود آن پایین است و مدام، فرایند دانلود قطع می‌شود؛ اما مزیت آن، این است که آخرین نسخه بسته‌های موجود، دانلود می‌شود.

روش دوم، روش نصب از طریق یک فایل iso است. در این روش، تک‌لایو را در قالب یک فایل ایزوی ۲٫۴ گیگابایتی (در زمان نوشتن این نوشته) دانلود می‌کنید. عیب این روش، این است که این فایل iso، هر سال فقط یک بار بروزرسانی می‌شود. به بیانی دقیق‌تر، هر سال در اواخر ماه ژوئن، نسخه جدید آن تحت عنوان texliveYYYY.iso منتشر می‌شود که در آن، منظور از YYYY، سال انتشار آن است؛ البته در صورت به کار بردن این روش، بعدها هم می‌توانید نسخه جدیدتر بسته‌ها یا حتی بسته‌های جدید را به تک‌لایو نصب‌شده روی سیستم‌تان اضافه کنید. خوشبختانه جز در موارد بسیار کمی، نیازی به بروزرسانی منظم نیست. مزیت این روش، بی‌دردسر بودن و بالا بودن سرعت دانلود آن است.

اگر کاربر حرفه‌ای کامپیوتر نیستید، پیشنهاد من، استفاده از روش دوم است. در ادامه، به علت بالاتر بودن تعداد کاربران ویندوز، روش نصب در ویندوز توضیح داده می‌شود.

برای شروع، ابتدا به صفحه دانلود فایل ایزوی تک‌لایو بروید و فایل texliveYYYY.iso را دانلود کنید. سعی کنید دانلود این فایل را با نرم‌افزارهای مدیریت دانلود، انجام دهید تا اگر در حین دانلود، جریان برق یا اینترنت‌تان قطع شد، بعد از اتصال، دوباره مجبور نباشید که فرایند دانلود را از اول شروع کنید.

بعد از پایان فرایند دانلود، یک فایل ایزوی تقریباً ۲٫۴ گیگابایتی به دست می‌آورید. برای استفاده از این فایل، یا باید آن را روی یک دی‌وی‌دی، بسوزانید یا از نرم‌افزارهایی که درایو مجازی می‌سازند، استفاده کنید. در هر دو صورت، بعد از باز کردن دی‌وی‌دی (یا دی‌وی‌دی مجازی) تک‌لایو دانلود شده، باید محتوای آن، شبیه به چیزی مانند شکل زیر باشد:

حال روی فایل install-tl-advanced.bat راست کلیک کرده و در منوی ظاهر شده، روی گزینه Run as administrator کلیک کنید:

بعد از کلیک روی گزینه Run as administrator، یک پنجره خط فرمان مانند شکل زیر باز می‌شود:

بعد از باز شدن پنجره خط فرمان، صفحه نصب تک‌لایو مانند شکل زیر باز می‌شود:

پیشنهاد می‌کنم تنظیمات صفحه نصب را تغییر ندهید؛ چون به نظر من، بهترین تنظیمات ممکن هستند؛ اما اگر به دلایلی می‌خواهید مسیر نصب را تغییر دهید، دقت کنید که در مسیر انتخابی‌تان، فاصله وجود نداشته باشد؛ یعنی مثلاً تک‌لایو را در مسیر

E:\my programs\texlive

که دارای یک فاصله بین my و programs است، نصب نکنید. علاوه بر این، در مسیر نصب، نباید نام پوشه‌ها، فارسی باشد. همچنین، قبل از شروع فرایند نصب، صفحه‌ای نمایان می‌شود که به شما پیشنهاد می‌کند در طول فرایند نصب، آنتی‌ویروس خود را موقتاً غیرفعال کنید. این پیشنهاد را قبول کنید؛ چون به علت بالا بودن تعداد فایل‌های نصبی، چک کردن آن‌ها به وسیله آنتی‌ویروس، زمان زیادی می‌برد و لذا فرایند نصب، طولانی می‌شود. بعد از زدن دکمه Install TeX Live فرایند نصب شروع می‌شود. دقت داشته باشید که در طول فرایند نصب، پنجره خط فرمانی که در ابتدا باز شد را نبندید.

بستگی به سرعت کامپیوترتان، فرایند نصب به طور تقریبی، ۳۰ دقیقه طول می‌کشد. در پایان، باید با پیغام زیر روبرو شوید که نشان می‌دهد فرایند نصب، به خوبی انجام شده است.

نصب زی‌پرشین

تا اینجای کار، لاتک را نصب کرده‌اید. حال برای حروف‌چینی متن‌های فارسی، باید زی‌پرشین را هم نصب کنید؛ اما نیازی به این کار نیست؛ چون قبلاً آن را نصب کرده‌اید! در واقع، در حین نصب تک‌لایو، بسته زی‌پرشین هم که یکی از هزاران بسته موجود در تک‌لایو است، نصب شده است.

[somayeh.s]

شروع حروف‌چینی با لاتک و زی‌پرشین

 

حال که لاتک و زی‌پرشین را نصب کرده‌اید، می‌خواهم در مورد شروع کار حروف‌چینی با لاتک و زی‌پرشین بنویسم.

در نرم‌افزارهای واژه‌پردازی مانند مایکروسافت ورد، برای حروف‌چینی یک متن، نرم‌افزار را باز می‌کنید و بدون هیچ کار اضافه‌ای، شروع به نوشتن می‌کنید؛ اما در لاتک، این‌طور نیست. در لاتک، قبل از نوشتن متن، باید یک سری کد بنویسید. کد زیر را در نظر بگیرید:

1

2

3

4

\documentclass{article}

\begin{document}

Hello World!

\end{document}

این کد، ساده‌ترین مثال برای یک فایل لاتک است ‎‎که به مثال ‎Hello‎ World معروف شده است؛ اما معنی این کدها چیست؟

در خط ۱، به موتور حروف‌چین می‌گویید که قصد حروف‌چینی یک مقاله (‎(Article‎ را دارید. توجه داشته باشید که منظور از مقاله در اینجا، یک مقاله آکادمیک نیست؛ بلکه منظور، یک نوشته ساده است؛ هر چند با این کد، می‌توانید حتی یک مقاله ۱۰۰۰ صفحه‌ای را هم حروف‌چینی کنید.‎‎

در‎ خط ۲، شروع نوشتار را به موتور حروف‌چین اعلام می‌کنید. در واقع، به موتور حروف‌چین می‌گویید که از اینجا به بعد، هر چیزی (به غیر از دستورهای لاتک) که تایپ می‌شود را در خروجی، نمایش دهد.

در خط ۳، شروع به نوشتن متن موردنظر می‌کنید که می‌تواند یک جمله و یا یک نوشته چند صفحه‌ای باشد.

در خط ۴، پایان نوشتار را به موتور حروف‌چین اعلام می‌کنید. در واقع، از خط ۴ به بعد، هر چیزی (حتی دستورهای لاتک) که تایپ شود، نادیده گرفته می‌شود و در خروجی، نمایش داده نمی‌شود.

توجه داشته باشید که تمام دستورهای لاتک، با نماد «\» شروع می‌شوند.

  نحوه گرفتن خروجی در لاتک

در بحث  مزایای لاتک، گفته شد که در لاتک، ظاهر و محتوای نوشته، از هم جدا هستند. بنابراین برای دیدن خروجی در لاتک، باید یک فرایند دیگر را هم انجام دهید. برای این کار، باید کد نوشته شده در بالا را در یک فایل متنی قرار دهید و سپس فایل را با پسوند ‎tex‎ ذخیره کنید. فرض کنید اسم این فایل، ‎sample1‎ و محل ذخیره‌سازی آن، پوشه samples در درایو ‎D‎ باشد (این فایل را می‌توانید از اینجا هم دانلود کنید). برای ایجاد خروجی باید با استفاده از خط فرمان، به مسیر پوشه مورد نظر رفته و دستور ‎pdflatex‎ را روی آن اجرا (Run) کنید:

1

D:‎\samples>‎pdflatex sample1.tex

اگر مراحل گفته شده را درست انجام داده باشید، یک فایل پی‌دی‌اف به نام sample1.pdf در پوشه samples ایجاد می‌شود که اگر آن را باز کنید، با شکل زیر، روبرو می‌شوید:

اگر دقت کنید، می‌بینید که در پوشه موردنظر، علاوه بر فایل‌های sample1.tex و sample1.pdf، دو فایل دیگر به نام‌های sample1.log و sample1.aux به وجود آمده‌اند. فایل sample1.log، یک فایل متنی است که حاوی گزارش‌های حاصل از پردازش فایل است. فایل sample1.aux نیز یک فایل کمکی (auxiliary) است که اطلاعات مربوط به یک اجرا را به اجرای بعدی، منتقل می‌کند. این فایل‌ها را حتی اگر حذف کنید، با اجرای دستور pdflatex روی فایل sample1.tex، دوباره به وجود می‌آیند.

فارسی‌نویسی در لاتک با زی‌پرشین

خوشبختانه به کمک بسته (package) زی‌پرشین، می‌توانید به سادگی با لاتک، فارسی بنویسید. برای این کار، کافی است کد بالا را به صورت زیر تغییر دهید:

1

2

3

4

5

\documentclass{article}

\usepackage{xepersian}

\begin{document}

سلام دنیا!

\end{document}

همان‌طور که می‌بینید، تنها تفاوتی که با کد بالا دارد، این است که بسته زی‌پرشین با دستور

1

\usepackage{xepersian}

در آن، فراخوانی شده است. همان‌طور که در آینده خواهید دید، در فایل‌های بزرگ‌تر برای انجام کارهای مختلف، نیاز به فراخوانی بسته‌های بیشتری دارید. بنابراین از همین حالا، به خاطر بسپارید که بسته زی‌پرشین، باید آخرین بسته‌ای باشد که فراخوانی می‌شود. همچنین در نوشته‌های بعدی می‌بینیم که برای حروف‌چینی متن‌های بلندتر مانند یک پایان‌نامه یا کتاب، باید از بسته‌ها و دستورهای بیشتری استفاده کنیم. این بسته‌ها و دستورها را باید بین خط‌های ۱ و ۳ قرار دهید. کاربران لاتک، به فاصله بین خط‌های ۱و ۳، «سرآغاز» (preamble) می‌گویند.

حال برای گرفتن خروجی از این کد، مانند کد قبل، باید این کد را در یک فایل متنی با نام مثلاً sample2.tex در پوشه samples در درایو D ذخیره کنید (این فایل را می‌توانید از اینجا هم دانلود کنید). سپس باید با استفاده از خط فرمان، به مسیر پوشه گفته شده بروید و این بار، دستور xelatex را به صورت زیر روی آن اجرا کنید:

1

D:‎\samples>‎xelatex sample2.tex

خروجی این کار، باید به صورت زیر باشد:

در واقع، کاری که زی‌پرشین انجام می‌دهد، این است که حروف‌چینی دوجهته از راست به چپ و از چپ به راست را در لاتک، ممکن می‌کند و به ما این امکان را می‌دهد که به طور هم‌زمان، متن‌های فارسی و انگلیسی را با همان کیفیت لاتک، حروف‌چینی کنیم.

اختلاف حروف‌چینی بین لاتک و زی‌پرشین و واژه‌پردازها

در لاتک و زی‌پرشین، برخلاف واژه‌پردازها، برای انجام دادن هر کاری، باید به موتور حروف‌چین، دستور بدهید. به عبارت دیگر، برای هر کاری، باید دستور ویژه آن را وارد کنید. در زیر، با چند نمونه ساده از این تفاوت‌ها آشنا می‌شوید:

۱- همان‌طور که خودتان هم می‌توانید آزمایش کنید، در لاتک و زی‌پرشین، وارد کردن یک فاصله (زدن کلید space)، با وارد کردن چندین فاصله در یک خط، هیچ تفاوتی ندارد. بنابراین برای وارد کردن چند فاصله، باید از دستوری مثل

1

‎\hspace{2cm‎}‎‎‎

که به معنی فاصله افقی است، استفاده کنید.

۲- در لاتک و زی‌پرشین، وارد کردن یک خط خالی (زدن کلید enter)، با وارد کردن چند خط خالی، هیچ تفاوتی ندارد. پس برای وارد کردن فاصله عمودی، باید از دستوری مثل

1

‎\vspace{2cm‎}‎‎‎

استفاده کنید.

۳- در لاتک و زی‌پرشین، برای رفتن به صفحه بعد، باید از دستور

1

‎\newpage

استفاده کنید.

۴- برای بولد کردن یک کلمه یا عبارت در لاتک و زی‌پرشین، باید دستور

1

‎‎\textbf{‎مقداری متن}‎

را به کار ببرید.

۵- برای ایجاد یک «بخش» در لاتک و زی‌پرشین، کافی است فقط عنوان بخش را به صورت

1

‎\section{مقداری متن}

وارد کنید. موتور حروف‌چین، به طور خودکار، متن را به سر خط می‌برد؛ عنوان را بزرگ و بولد کرده و یک شماره به ابتدای آن اضافه می‌کند. خروجی این کار، به صورت زیر است:

۶- برای وارد کردن یک زیربخش، کافی است آن را به صورت

1

‎\subsection{مقداری متن دیگر}

وارد کنید. مانند حالت قبل، خود موتور حروف‌چین، همه کارها را به طور خودکار انجام می‌دهد. خروجی، به صورت زیر است:

۷- ایجاد فهرست مطالب در لاتک و زی‌پرشین، در مقایسه با واژه‌پردازهایی مانند ورد، بسیار ساده‌تر است. برای ایجاد فهرست، کافی است در هر کجایی که می‌خواهید فهرست چاپ شود، دستور

1

‎\tableofcontents‎‎

را قرار دهید و سپس سه بار، دستور xelatex را روی فایل اجرا کنید. خروجی این کار، به صورت شکل زیر است. جالب است بدانید که عنوان «فهرست مطالب»، میزان تورفتگی عنوان‌ها، شماره‌های پشت عنوان‌ها، خط نقطه‌چین و شماره صفحات، به طور کاملاً خودکار، چاپ می‌شود!

دقت داشته باشید که بعد از ایجاد فهرست مطالب، فایل دیگری به نام sample2.toc نیز در کنار فایل sample2.tex در پوشه samples ایجاد می‌شود. بنابراین با انجام کارهای مختلف مثل ایجاد فهرست و یا ایجاد نمایه، فایل‌هایی با پسوندهای مختلف در کنار فایل tex ایجاد می‌شود که امری طبیعی است.

فهرست‌های دیگر مانند فهرست شکل‌ها و فهرست جدول‌ها را می‌توانید به ترتیب با دستورهای

1

‎\listoffigures‎‎

و

1

‎\listoftables‎‎

ایجاد کنید (فایل حاوی مثال‌های بالا را می‌توانید از اینجا دانلود کنید). بدیهی است که برای نوشتن تنها متن‌های انگلیسی، نیازی به فراخوانی بسته زی‌پرشین نیست.

تا اینجا یاد گرفتید که چگونه یک فایل لاتک و زی‌پرشین ساده را نوشته، اجرا کرده و از آن، خروجی پی‌دی‌اف بگیرید. سوالی که ممکن است برای شما پیش آمده باشد، این است که آیا ویرایشگری گرافیکی برای کار با فایل‌های تِک وجود دارد. خوشبختانه، جواب، مثبت است.

[somayeh.s]

آشنایی با ویرایشگرهای لاتک و زی‌پرشین

 

در نوشته «شروع کار با لاتک و زی‌پرشین»، با چگونگی اجرا کردن یک فایل لاتک و زی‌پرشین و گرفتن خروجی پی‌دی‌اف، آشنا شدیم. برای این کار، از ویرایشگر ابتدایی و بسیار ساده Notepad ویندوز استفاده کردیم که به دلیل نداشتن رابط گرافیکی مناسب، ویرایش فایل‌ها و اجرای آن‌ها با استفاده از آن، مشکل بود. در این نوشته، می‌خواهم چند ویرایشگر پرکاربرد، قوی و با رابط گرافیکی مناسب را معرفی کنم.

ویرایشگر WinEdt

به جرات می‌توان گفت که یکی از قوی‌ترین ویرایشگرهای فایل‌های تک و لاتک، ویرایشگر WinEdt است. با این ویرایشگر، می‌توانید به راحتی متن‌های خود را با تک و لاتک بنویسید؛ ویرایش کنید و با یک کلیک، اجرا کنید. این ویرایشگر که فقط روی سیستم عامل ویندوز، نصب می‌شود، در نسخه‌های جدیدش، از یونیکد نیز پشتیبانی می‌کند؛ بنابراین با این ویرایشگر، می‌توان فارسی هم نوشت؛ اما متاسفانه متن‌های فارسی را راست به چپ نمی‌کند؛ لذا نوشتن متن‌های فارسی با آن، مشکل است.

علاوه بر این، WinEdt، رایگان نیست؛ اما می‌توانید به مدت ۳۱ روز آن را به صورت رایگان، امتحان کنید و در صورت راضی بودن از عملکرد آن، لایسنس آن را خریداری کنید. قیمت لایسنس آن نیز برای اهداف مختلف و افراد مختلف، تفاوت دارد. به عنوان مثال، در زمان نوشتن این پست، قیمت آن برای دانشجویان و جهت انجام کارهای شخصی، ۴۰ دلار آمریکا است. این ویرایشگر را می‌توانید از سایت رسمی‌اش، دانلود کنید. محیط این ویرایشگر را در زیر می‌بینید (برای دیدن تصویر در اندازه بزرگ‌تر، روی آن کلیک کنید):

این ویرایشگر، به طور تقریبی، ۵۰۰ دکمه برای راحتی کاربران آماتور که نیاز به یک رابط گرافیکی دارند، آماده کرده است. با این حال، برای تایپیست‌های حرفه‌ای نیز که از کار کردن با موس، گریزان هستند، میان‌برهای زیادی دارد که به راحتی قابل سفارشی‌سازی هستند.

ویرایشگر TeXworks

TeXworks، ویرایشگری است که تحت مجوز GGPL منتشر می‌شود؛ بنابراین می‌توانید به صورت رایگان از آن استفاده کنید. خبر خوب اینکه اگر توزیع تک‌لایو را به طور کامل، نصب کنید، این ویرایشگر نیز به طور خودکار، روی کامپیوتر، نصب می‌شود. این ویرایشگر را می‌توانید از صفحه رسمی‌اش نیز دانلود کنید. خوشبختانه این ویرایشگر، از زبان فارسی نیز پشتیبانی می‌کند. علاوه بر این، برخلاف ویرایشگر WinEdt، ویرایشگر TeXworks روی سیستم عامل لینوکس و مک نیز نصب می‌شود و همچنین، متن‌های فارسی را به صورت راست به چپ نمایش می‌دهد.

کار با این ویرایشگر، بسیار ساده است: کافی است فایل تک یا لاتک خود را در آن تایپ کرده یا با این فایل ساده شروع کنید. سپس برای اجرای آن، در منوی بازشوی آن، بسته به نیاز خود، یکی از گزینه‌های pdfTeX، pdfLaTeX و غیره را انتخاب کنید و سپس روی دایره سبزرنگ، کلیک کنید. چنانچه فایل، دارای «خطا» نباشد، خروجی آن به صورت پی‌دی‌اف در سمت راست ویرایشگر، ظاهر می‌شود:

مزیت مهمی که TeXworks نسبت به WinEdt دارد، این است که موقع نصب آن، یک نرم‌افزار پی‌دی‌اف‌خوان نیز به طور خودکار، همراه آن نصب می‌شود. بنابراین برای دیدن خروجی فایل‌های لاتک و زی‌پرشین خود، نیازی به نصب برنامه‌های پی‌دی‌اف‌خوان اضافی ندارید. به بیانی دقیق‌تر، برای دیدن خروجی پی‌دی‌اف فایل‌های لاتک و زی‌پرشین، تنها کافی است که روی دکمه سبزرنگ کلیک کنید؛ خروجی فایل به طور خودکار، در سمت چپ ویرایشگر، ظاهر می‌شود.

نکته مهمی که باید به آن توجه کنید، این است که برای اجرای فایل‌های فارسی، باید از لیست بازشو، حتماً گزینه XeLaTeX را انتخاب کنید؛ چون زی‌پرشین، تنها با XeLaTeX اجرا می‌شود.

ویرایشگر TeXmaker

TeXmaker، یک ویرایشگر سبک و قوی است که تحت مجوز GPL منتشر می‌شود؛ این ویرایشگر، امکاناتی مانند پشتیبانی از یونیکد، چک کردن املا، کامل کردن خودکار کد، تاشو کردن کد، داشتن نمای ساختاری بروز شونده، اجرای ساده فایل‌ها، داشتن پی‌دی‌اف‌خوان، داشتن نمادهای ریاضی، داشتن راهنمای لاتک، تعیین محل خطا و هشدار و غیره دارد. بسته به نوع سیستم عامل خود، ویرایشگر تک‌میکر را می‌توانید به صورت رایگان از سایت رسمی‌اش دانلود کنید؛ اما دست نگه دارید!

ویرایشگر تک‌میکر، به دلیل پشتیبانی از یونیکد، از زبان فارسی نیز پشتیبانی می‌کند؛ علاوه بر این، دوست خوبم، آقای سید رضی علوی‌زاده، کدهای منبع تک‌میکر را تغییر داده و ویرایشگری به نام BiDiTeXmaker ساخته‌اند که حروف‌چینی متن‌های فارسی را بسیار ساده‌تر می‌کند. در حال حاضر، بیشتر کاربران فارسی‌زبان، از جمله خود من، از این ویرایشگر برای حروف‌چینی متن‌های فارسی خود استفاده می‌کنند. نکته‌ای که باید به آن توجه کنید، این است که با وجود اینکه ویرایشگر BiDiTeXmaker برای حروف‌چینی متن‌های فارسی، بهینه شده است، کماکان می‌توان از آن برای حروف‌چینی متن‌هایی به زبان‌های دیگر، از جمله زبان انگلیسی نیز استفاده کرد. بسته به سیستم عامل خود، می‌توانید نسخه‌های مختلف این ویرایشگر را به صورت رایگان از سایت پارسی‌لاتک دانلود کنید.

همان‌طور که در شکل بالا می‌بینید، این ویرایشگر، رابط گرافیکی بسیار قوی‌تری نسبت به TeXworks دارد. به عنوان مثال، این ویرایشگر، حدود ۳۷۰ نماد ریاضی دارد که کار حروف‌چینی را برای تایپیست‌های آماتور، آسان‌تر می‌کند.

اجرای فایل‌های لاتک و زی‌پرشین با این ویرایشگر نیز بسیار آسان است: کافی است ابتدا فایل لاتک یا زی‌پرشین خود را در آن بنویسید یا با این فایل ساده شروع کنید. سپس مانند شکل زیر، روی فلش سمت چپ کلیک کنید. حال چنانچه، فایل، بدون خطای دستوری باشد، برای دیدن خروجی پی‌دی‌اف آن باید روی فلش سمت راست، کلیک کنید:

دقت داشته باشید که برای دیدن خروجی پی‌دی‌اف، لیست بازشوی سمت راست باید روی گزینه View PDF باشد.

در ویرایشگر BiDiTeXmaker، گزینه Quick Build، به صورت پیش‌فرض، معادل همان گزینه XeLaTeX در TeXworks است. همچنین باید به این نکته توجه داشته باشید که اگر فایل‌های لاتک (انگلیسی) با گزینه Quick Build اجرا نشدند، باید آن‌ها را با گزینه‌های LaTeX یا PDFLaTeX اجرا کنید؛ یعنی قبل از کلیک کردن روی فلش سمت چپ، لیست بازشو را باید روی این گزینه‌ها قرار دهید.

دقت داشته باشید که در این نوشته، منظور از خطا، خطای دستوری است. همان‌طور که قبلاً هم گفته شد، تِک یک زبان برنامه‌نویسی است؛ بنابراین باید موقع استفاده از آن، قواعد آن را رعایت کنید تا برنامه، بدون خطا، اجرا شود. به عنوان مثال، وقتی از دستور

1

\begin{center}

برای وسط‌چین کردن متن استفاده می‌کنید، باید یک جایی این محیط center را با دستور

1

\end{center}

ببندید تا برنامه دچار خطا نشود. به عبارت دیگر، هر beginای، یک end دارد. اگر فایل مورد نظر، خطایی داشته باشد، در پنجره Messages / Log File که با تیک زدن در منوی View در تک‌میکر فعال می‌شود، با رنگ قرمز، همراه با شماره خطی که باعث خطا شده است، مشخص می‌شود. به عنوان مثال، شکل زیر نشان می‌دهد فایل مورد نظر در خط ۴، خطا دارد که آن هم به خاطر استفاده اضافی از آکولاد در این خط است است. همان‌طور که می‌بینید دلیل خطا هم به صورت

1

! Too many }'s.

مشخص شده است. چنانچه فایلی دارای خطا نباشد، پیغام

Process exited normally

ظاهر می‌شود.

ویرایشگرهایی که در بالا معرفی شدند، ویرایشگرهایی هستند که بیشتر کاربران از آن‌ها استفاده می‌کنند. با این حال، خوشبختانه ویرایشگرهای دیگری نیز وجود دارند که به وسیله آن‌ها هم می‌توانید متن‌های خود را با لاتک و زی‌پرشین حروف‌چینی کنید. در این مقاله از ویکی‌پدیا می‌توانید این ویرایشگرها و مقایسه‌ای بین امکانات و ویژگی‌های آن‌ها را ببینید.

[mrg7160]

thanks